راهنمای جامع آزمایش های غربالگری

آزمایش های غربالگری در دوران بارداری ابزارهای حیاتی برای حفظ سلامت مادر و جنین هستند. این آزمایش ها به پزشکان کمک می کنند تا اختلالات و ناهنجاری های احتمالی را زودتر شناسایی و مدیریت کنند. از جمله این آزمایش ها می توان به غربالگری ژنتیکی، غربالگری سه ماهه اول و دوم، سونوگرافی، آمنیوسنتز، نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)، مانیتورینگ جنینی، آزمایش گلوکز و غربالگری گروه B استرپتوکوک (GBS) اشاره کرد. در این مقاله، به بررسی جامع آزمایش های غربالگری در بارداری می پردازیم و اطلاعات مفیدی برای مادران باردار ارائه می دهیم.

اهمیت آزمایش های غربالگری

آزمایش های غربالگری در بارداری نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام بیماری ها و اختلالاتی دارند که ممکن است سلامت مادر یا جنین را تحت تأثیر قرار دهند. این آزمایش ها شامل بررسی های خونی، سونوگرافی و گاهی اوقات آزمایش های تهاجمی تر مانند آمنیوسنتز هستند.

هدف اصلی آزمایش های غربالگری، اطمینان از رشد سالم جنین و جلوگیری از عوارض احتمالی است. برای مثال، غربالگری ژنتیکی می تواند به تشخیص احتمال بروز برخی اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون قبل از تولد کمک کند. انجام این آزمایش ها به مادران باردار آرامش خاطر می دهد و به پزشکان امکان می دهد در صورت نیاز اقدامات پیشگیرانه یا درمانی را به موقع انجام دهند.

انواع آزمایش های غربالگری در بارداری

غربالگری سه ماهه اول

غربالگری سه ماهه اول یکی از مهم ترین آزمایش های غربالگری در بارداری است که معمولاً بین هفته های 11 تا 13 بارداری انجام می شود. این آزمایش شامل سونوگرافی جنین و بررسی سطح هورمون های خاص در خون مادر، مانند PAPP-A (پروتئین A پلاسما مرتبط با بارداری) و hCG (گنادوتروپین جفتی انسانی)، است.

هدف از این غربالگری، شناسایی احتمال وجود سندرم های کروموزومی مانند سندرم داون (تریزومی 21) و تریزومی 18 است. سونوگرافی در این مرحله ضخامت ناحیه شفاف پشت گردن جنین (NT) و وجود استخوان بینی را بررسی می کند. اگر نتایج غیرعادی باشد، ممکن است نیاز به مشاوره ژنتیکی و آزمایش های تشخیصی مانند CVS یا آمنیوسنتز باشد.

غربالگری سه ماهه دوم

یکی دیگر از انواع مهم آزمایش های غربالگری در بارداری، غربالگری سه ماهه دوم است که معمولاً بین هفته های 15 تا 20 بارداری، با بهترین زمان بین هفته های 16 تا 18، انجام می شود. این آزمایش شامل بررسی سطح چندین مارکر در خون مادر، از جمله آلفا-فتوپروتئین (AFP)، استریول، اینهیبین و hCG، است.

این آزمایش می تواند خطر ابتلا به برخی بیماری های ژنتیکی، نقایص دیواره شکمی، سندرم داون و نقایص لوله عصبی باز مانند اسپینا بیفیدا را شناسایی کند. در صورت نتایج غیرعادی، ممکن است سونوگرافی تکمیلی یا آمنیوسنتز برای تأیید وجود نقص توصیه شود. این آزمایش ها به عنوان بخشی از آزمایش های غربالگری ترکیبی با غربالگری سه ماهه اول دقت بیشتری دارند.

سونوگرافی

سونوگرافی یکی از رایج ترین روش های مورد استفاده در آزمایش های غربالگری در بارداری است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر جنین استفاده می کند. این آزمایش در سه ماهه اول برای تعیین تاریخ بارداری، بررسی وجود بارداری چندقلو، تشخیص بارداری خارج رحم، ارزیابی خطر سقط جنین و شناسایی ناهنجاری های جنینی انجام می شود. در سه ماهه دوم، معمولاً بین هفته های 18 تا 20، سونوگرافی برای بررسی آناتومی جنین، رشد و مقدار مایع آمنیوتیک انجام می شود.

در سه ماهه سوم، این آزمایش برای پیگیری رشد جنین، بررسی مایع آمنیوتیک، پروفایل بیوفیزیکی جنین، موقعیت جنین و موقعیت جفت استفاده می شود. انواع سونوگرافی شامل سونوگرافی شکمی و ترانس واژینال است که نوع ترانس واژینال در مراحل اولیه بارداری تصاویر واضح تری ارائه می دهد. تکنیک های سونوگرافی شامل 2D (تصویر دوبعدی)، 3D (عمق، عرض و ارتفاع) و 4D (3D در حالت واقعی) هستند. سونوگرافی ایمن است، هیچ پرتویی ندارد و تنها ممکن است کمی ناراحتی ایجاد کند.

آمنیوسنتز

آمنیوسنتز یکی از آزمایش های غربالگری تهاجمی تر است که شامل نمونه برداری از مایع آمنیوتیک بین هفته های 15 تا 20 بارداری است. این آزمایش برای بررسی اختلالات کروموزومی و نقایص لوله عصبی باز انجام می شود و معمولاً برای زنانی که در زمان زایمان بیش از 35 سال دارند یا نتایج غربالگری سرمی غیرعادی دارند، توصیه می شود.

فرآیند شامل وارد کردن سوزنی از طریق شکم، با راهنمایی سونوگرافی، برای برداشتن نمونه مایع است. این روش ممکن است باعث انقباضات خفیف شود و توصیه می شود فعالیت سنگین تا 24 ساعت پس از آن اجتناب شود. نتایج معمولاً در 10 تا 14 روز آماده می شوند. در بارداری های چندقلو، ممکن است نیاز به نمونه برداری از هر کیسه آمنیوتیک باشد.

نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)

نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS) یکی دیگر از آزمایش های غربالگری تهاجمی است که شامل نمونه برداری از بافت جفت بین هفته های 10 تا 13 بارداری است. این آزمایش برای بررسی اختلالات کروموزومی و مشکلات ژنتیکی انجام می شود، اما برای نقایص لوله عصبی مناسب نیست.

CVS برای زنانی که در معرض خطر بالای اختلالات کروموزومی هستند یا سابقه خانوادگی دارند، توصیه می شود. روش های انجام آن شامل ترانس سرویکال (قرار دادن لوله از طریق واژن) یا ترانس آبدامینال (وارد کردن سوزن از طریق شکم) است. این روش ممکن است باعث انقباضات شود و نتایج در 10 تا 14 روز آماده می شوند. در بارداری های چندقلو، این روش ممکن است پیچیده تر باشد و گاهی نیاز به آمنیوسنتز تکمیلی دارد.

مانیتورینگ جنینی

مانیتورینگ جنینی یکی از آزمایش های غربالگری است که در مراحل پایانی بارداری و در حین زایمان برای بررسی ضربان قلب جنین (120 تا 160 ضربه در دقیقه) و تشخیص هرگونه مشکل در دسترسی به اکسیژن انجام می شود. روش های این آزمایش شامل استفاده از فتوسکوپ، داپلر (در بازدیدهای پیش از زایمان) و مانیتورینگ الکترونیکی (در حین زایمان، با استفاده از مبدل سونوگرافی و توکودینامومتر برای انقباضات) است.

مانیتورینگ داخلی، که شامل قرار دادن الکترود روی پوست سر جنین است، نیاز به پارگی کیسه آمنیوتیک و باز شدن دهانه رحم دارد. این آزمایش به پزشکان کمک می کند تا علائم نگران کننده را شناسایی کرده و در صورت لزوم اقدامات لازم مانند سزارین را انجام دهند.

آزمایش گلوکز

آزمایش گلوکز یکی از آزمایش های غربالگری مهم در بارداری است که برای اندازه گیری سطح قند خون، معمولاً بین هفته های 24 تا 28، انجام می شود تا دیابت بارداری تشخیص داده شود. این آزمایش ابتدا با یک تست چالش یک ساعته شروع می شود و در صورت نتایج غیرعادی، آزمایش تحمل گلوکز سه ساعته (با روزه، نوشیدن محلول گلوکز و برداشت نمونه های خون در فواصل زمانی) توصیه می شود. تشخیص زودهنگام دیابت بارداری می تواند از عوارضی مانند وزن بالای نوزاد یا پره اکلامپسی جلوگیری کند.

غربالگری گروه B استرپتوکوک (GBS)

غربالگری گروه B استرپتوکوک (GBS) یکی دیگر از آزمایش های غربالگری در بارداری است که شامل بررسی واژن و رکتوم بین هفته های 35 تا 37 برای شناسایی باکتری GBS است. این باکتری در حدود 20 درصد از زنان وجود دارد و می تواند منجر به عفونت های جدی در مادر (مانند کوریوآمنیونیت یا عفونت پس از زایمان) و نوزاد (مانند پنومونی یا مننژیت) شود. درمان با آنتی بیوتیک در حین زایمان می تواند خطر عفونت نوزاد را تا 20 برابر کاهش دهد. این غربالگری برای همه زنان باردار توصیه می شود.

نحوه انجام آزمایش های غربالگری

اکثر آزمایش های غربالگری شامل نمونه برداری خون و سونوگرافی هستند که غیرتهاجمی و ایمن اند. آزمایش های تهاجمی تر مانند آمنیوسنتز و CVS نیاز به دقت بیشتری دارند و باید توسط متخصصان مجرب انجام شوند. برای مثال، در آمنیوسنتز، سوزنی تحت هدایت سونوگرافی وارد شکم می شود تا نمونه مایع آمنیوتیک برداشته شود. در CVS، نمونه برداری ممکن است از طریق واژن یا شکم انجام شود. مانیتورینگ جنینی نیز ممکن است شامل ابزارهای خارجی یا داخلی باشد که ضربان قلب جنین را بررسی می کنند.

تفسیر نتایج آزمایش های غربالگری

نتایج آزمایش های غربالگری معمولاً به صورت احتمال یا ریسک گزارش می شوند، نه تشخیص قطعی. برای مثال، نتیجه ممکن است نشان دهد که خطر ابتلا به سندرم داون 1 در 1000 است، که به معنای ریسک پایین است. اگر نتیجه نشان دهنده ریسک بالا باشد، پزشک ممکن است آزمایش های تشخیصی دقیق تری مانند آمنیوسنتز یا CVS را توصیه کند. مشاوره با متخصص ژنتیک نیز می تواند به والدین کمک کند تا نتایج را بهتر درک کنند و تصمیمات آگاهانه ای بگیرند.

اهمیت زمان بندی آزمایش های غربالگری

زمان بندی مناسب برای انجام آزمایش های غربالگری در بارداری بسیار مهم است. انجام این آزمایش ها در هفته های توصیه شده (مانند هفته های 11 تا 13 برای غربالگری سه ماهه اول) دقت نتایج را افزایش می دهد. تأخیر یا انجام زودهنگام ممکن است منجر به نتایج نادرست یا کاهش فرصت برای مداخله به موقع شود. به همین دلیل، مادران باردار باید برنامه ریزی دقیقی با پزشک خود داشته باشند.

جدول خلاصه آزمایش های غربالگری در بارداری

سخن پایانی

آزمایش های غربالگری در بارداری گام های حیاتی برای حفظ سلامت مادر و جنین هستند. این آزمایش ها به پزشکان کمک می کنند تا اختلالات را زودتر شناسایی و مدیریت کنند. از مهم ترین این آزمایش ها می توان به غربالگری سه ماهه اول و دوم، سونوگرافی، آمنیوسنتز، CVS، مانیتورینگ جنینی، آزمایش گلوکز و غربالگری GBS اشاره کرد. مادران باردار باید با پزشک خود مشورت کرده و مطمئن شوند که تمام آزمایش های لازم در زمان مناسب انجام می شوند تا از سلامت خود و جنین خود اطمینان حاصل کنند.